Söyleşen: Yağız Gönüler
Hasan Yurtoğlu, Weysel Paradoksu kitabından
yola çıkarak söylersem, çok cesur bir yazar. Düşünün ki “felsefe yoğun” bir
roman yazıyorsunuz ve bu mayından farksız metni yepyeni bir yayınevinden
neşrediyorsunuz. Sanırım şifre, işin samimiyetinde. Hani hep tekrarlarız ya
Neşet Ertaş’ın o meşhur cevabını; yaşamadığın türküyü yakmamak meselesi…
Weysel Paradoksu ciddi
bir yankı buldu. Dergilerde hakkında inceleme yazıları yazıldı. Derken Hasan
Yurtoğlu yeni bir romanla geldi: Pathika.
Çok net söyleyebilirim ki, kendini aramayı ve bu uğurda kaybolmayı
erdemli bir yaşam için olmazsa olmaz sayan herkes, Yurtoğlu’nun ciddi bir okuru
olacaktır. Zaten ilk kitabından sonra önemli boyutta ‘çekirdek okuyucu’ya sahip
olduğunu düşünüyorum. Öte yandan Karakum Yayınları’nı da Türk romancılığına
yaptıkları bu özel katkı(lar) sebebiyle de teşekkür etmek istiyorum.
Henüz ilk cümlesinden itibaren insanı kendine doğru çeken ve
düşünce egzersizleri yaptırırken hikâyesinden de taviz vermeyen iki romanın
yazarı, Hasan Yurtoğlu ile yaptığımız söyleşi için buyurun...
Hasan
Yurtoğlu geçtiğimiz yıl Weysel Paradoksu'yla
selamlamıştı okuyucusunu. İsmiyle cismiyle sade fakat içeriğiyle kuşkusuz her
okuyanı sarsan bir anlatımı, kurgusu vardı. Sanki bir roman değil de
"roman içre felsefe" kitabı okuyor gibi olduk. Bu bir plan mıydı,
yoksa yazım sürecinde ortaya çıkan bir tablo mu?
Değerli Yağız Gönüler merhaba. Öncelikle Weysel Paradoksu’na gösterdiğin alaka için
teşekkür ederim. Weysel Paradoksuyayımlandığında;
ilk kitabı yayımlanan bir yazar olarak benim, -faaliyetine yeni başlamış bir
yayınevinden, Karakum’dan çıkmıştı- yayıncı arkadaşımız Haydar Aybakır Bey’in
de kitabın okuruyla buluşması noktasında bazı tereddütlerimiz vardı. O aşamada sizin
bir değerlendirmeniz oldu. Kitaba kitap olması bakımından değer veren bir
okuyucu çevresinin bu sayede Weysel
Paradoksu’ndan haberdar olduklarını müşahede ettik. Farklı kesimlerden
insanlar Weysel Paradoksu’nu
okudular ve kitapta ifadesini bulan çeşitli hususların hemen hemen aynı
hassasiyetlerle altını çizdiler. Okurun hakkaniyetinden, okurun kitapla kurduğu
sahih ilişkiden başka bir şeye güvenmek istemem doğrusu. Bu bakımdan vesile
olduğunuz şeyi kıymetli bulduğumu belirtme ihtiyacı duyuyorum.
“Bu
bir plan mıydı” şeklindeki sorunuza gelince, evet, bir planım vardı
başlangıçta. Goethe’nin Genç Werther’in
Acıları ve Palenzdorf’un Genç
W’nin Yeni Acıları kitaplarının yanına Genç Veysel’in Acıları’nı
eklemeyi tasarlamıştım. Her ikisi de kendi çağlarında kara sevda olgusunun
görünümlerini ele almış ve bu özellikleriyle şöhret bulmuş kitaplardı. Ben de
bu tartışmaya Türkiye’den ve Türkçe ile katılmayı deneyecektim. Bunu da belli
ölçülerde gerçekleştirdiğimi düşünüyorum. Yine de Weysel
Paradoksu bu tasarıyı aşan daha geniş ve farklı açılımları olan bir
kitap oldu.
Neden Weysel
ve neden paradoks? Bu soruyu kabul ediyorum ki biraz da meslek hastalığı
sebebiyle soruyorum. Bir editörün kitabın ismine, hatta Weysel'in W'sine
takılması gayet doğal olsa gerek. Eğer bir sır değilse kitabın isim öyküsünü de
dinlemek isteriz.
Kitabın
içeriği kitabın ismini de isimdeki dabılyu vurgusunu da dikte etti adeta. Az
önce, kitabın çok iyi bilinen ve fenomen haline gelmiş Werther karakteri ile
ilgili yönünden söz etmiştim. Bu, nedenlerden biri olarak zikredilebilir.
Kitabın ikiz bir yapıda olması, birçok hususun kitabın farklı yerlerinde en az
iki kez ele alınması da bir diğer sebeptir. Paradoksa gelince, Veysel’in ‘benim
de aforizmalarım olacak ismimle anılan bir paradoksum’ diye bir cümlesi var.
Yani onu Batı entelektüel geleneğine bağlayacak bir çaba içinde davranıyor. Bu
cümle okura kitabın okunması esnasında, Veysel’in sözgelimi Russel Paradoksu
gibi ifade edilebilecek olan paradoksu ne acaba sorusunu sorduruyor. Veysel bu
paradoksu kitap boyunca belirgin hale getirmeye uğraşıyor da. Öte yandan köylü
bir ailenin çocuğu olan, annesine oldukça düşkün olan ve kara sevdanın
sınırlarını zorlayan naif bir genç adam olan Veysel’in durumu da bir paradoks
olarak değerlendiriliyor.
Weysel Paradoksu'nu okurken kafamda hep iki soru birbiriyle çatıştı. İnsan neden
roman okur? İnsan neden felsefe okur? Sonra bu çarpışan sorulardan bir cevap
çıktı: daima aradığı için. Paradoks kelimesi de en nihayetinde, aslında
ulaşılmamış, kesin olmayan, ortada bir yerlerde duran anlamlarını çağrıştırıyor
hep. Bu minvalde Hasan Yurtoğlu'nun romanlarla ve felsefeyle arası nasıldır?
Felsefeyle
aramın iyi olduğunu söyleyebilirim. Romanlar için aynı şeyi söyleyemiyor, iyi
bir roman okuru olduğumu da söyleyemiyorum. Bir roman yazayım diye hareket
etmedim. Anlatmak istediklerimi en etkili bir biçimde nasıl anlatırım diye kafa
yordum daha çok. Bunu, okumak istediğim kitabı yazmaya çalışmak olarak ifade
ediyorum. Anlatacaklarımı en çok sayıda insana en etkili bir biçimde anlatmaya
uğraştım. Belirli bir çerçevede ve belli bir kurgu içinde sunmaya yeltendiğim
cümlelerin; kurulmasını, söylenmesini bekleyen bir topluluk olduğu inancıyla
hareket ettim. En çok da benim, kendimin ihtiyaç duyduğu bu cümlelerin
başkaları tarafından dile getirilmediğini fark etmem beni bunları yazmaya itti
diyebilirim. Kitaba kitap olması dolayısıyla kıymet biçen her okurun okuma
sebebi ve yazarın yazma sebebi de budur aslında.
"Hayalleriyle hayatı arasında uçurum olmamalı insanın.
Hayalin bile saygısı olmalı gerçeğe. Umulur ki o vakit gerçeklik de bizim
hayallerimize saygı duyar, bir nebze hakikat katardı onlara." cümleleri, Weysel Paradoksu'nun en sevdiğim
cümleleriydi. Bugün etrafımızda olup biten, doğup ölen, konuşup susan birçok
insanı anlatır gibiydi. Zaten hep bir ikili kıyaslama, karşılaştırma, öğüt var
kitapta. Kafamıza vurur gibi değil, bir türküyü kendince söyler gibi. Roman
insanın hayatı mıdır yoksa hayali mi? Bu ikisi nasıl, ne zaman bir olur da
yazıya dökülür?
Şunun
farkındayım, insan kendi meselesini bir cümle âlem meselesi düzeyine
taşımadıkça, bunun yollarını, imkânlarını arayıp bulmaya çalışmadıkça dünya
eksik kalmaya mahkûm. Felsefenin doğrudan doğruya bunu sağlamaya dönük yapısı
onunla ilişkimin merkezinde duruyor. Hani meseleyi kişiselleştirmeyelim deriz
ya… Bunun tersi… Özünde kişisel gibi görüneni herkesin meselesi haline
getirmek… Ya da herkesin meselesi olanı kişiselleştirmek… Onu kendi temel
meselesi yapmak. Weysel Paradoksu’nda
olduğu gibi Pathika’da da kahramanın
kişisel meselesi dünyanın ve insanın asli meselesi olarak ele alınıyor.
Her şey bir
yana, "Weysel Paradoksu" Hasan
Yurtoğlu'nun neresinde, hayatının hangi aşamasında durur? Bir yoldaş mı, yoksa
bitmiş bir yolculuğun hatırası mı?
Weysel Paradoksu’nu yıllar önce
yitirdiğim bir dosta ithaf ettim. İthafın ötesinde kitaba ona dair pek çok
hususu -gizleyerek de olsa- ektim, ekledim. Bu yönüyle ve tüm içeriğiyle Weysel Paradoksu yüreğimde duruyor.
Sevdiğimiz insanlar öldüğünde… Geçmişin hatırasının ötesinde… Evet, belki
eskiden olduğu gibi görüşemeyiz, fakat farklı bir boyut kazanarak bizde
varlıklarını sürdürmeye bizi etkilemeye devam ederler… Yolun ve yolculuğun bittiği
ancak yoldaşlığın devam ettiği bir durum.
Derken Pathika çıkıp geldi. Yine ismiyle,
cismiyle farklı bir romanla karşı karşıya kaldık. Yine felsefe var ve öğretici
noktası çok olan bir kitap. Mesela yazarlık, editörlük, çeviri dersi var bu
kitabın içinde kanaatimce. Şöyle bir soru sormak istedim aslında o yüzden
uzatıyorum: Hasan Yurtoğlu nelere kızdı, neleri yüklendi de kendini yollara
atıp bir Pathika aradı?
Her
iki kitapta da hayatla ilişkisini kitaplar üzerinden kuran kahramanlar var.
Veysel de İbrahim de bunun neden olduğu problemler yaşıyor. Cümleler onların
üzerinde bomba etkisi yapıyor. Hayatın entelektüelize edilmesi her ne kadar
kaçınılmaz olsa da sorunlu olabilen bir şey. Düşünceleriyle yaşayan,
düşünceleri etrafında yaşayan insanların gerçeklikle temaslarında ortaya çıkan
sıkıntılar üzerinde duruluyor. Bir tür insanlık durumu bu. Türküdeki gibi,
‘isterem ki başına gele…’
Tek
başınayken kendini daha net ifade eden ama kalabalıklar içinde olunca ya da
başkalarıyla konuşurken daha naif bir karakter var Pathika'da
sanki. Toplumu gözlerken bu tip karakterlerle sık karşılaşıyoruz. İnsanlar
"başka" şeyler konuşmak istemiyorlar, "öteki" ile buluşmak
istemiyorlar gibi. Bilmiyorlar mı ötekinin insana insanlığını hatırlattığını
acaba? Biraz Pathika'nın
karakterlerini psikolojik olarak yorumlamanızı rica ederim.
Pathika
Spinoza’nın Ethikası’ndan mülhem. Pathos’un, tutkunun bilimi anlamında Pathika.
Hayatında bir şeyi merkeze koymuş, onu tutku derecesinde benimsemiş insanların
zamana direnemeyen mukavemetleri ortak noktaları. İbrahim, Süleyman, Yusuf’ta
ortak olan… Tutku, inanç, benimseme… Bağlılık… Başkasının gözüyle ‘arıza’…Bir
maraz hali… Ancak vizörü yakınlaştırdığımızda arızanın arızi olmadığı, merkezi
olduğu, genelliği fark ediliyor.
Sanki her
yirmi-otuz sayfada bir kendini yeniden kuran, yeni şeyler anlatan bir okuma
sunuyor gibi Pathika. Bu yazar için
yorucu bir yazma süreci oluşturmuyor mu?
Eğer
böyle yorumlamışsanız başarılı olmuş sayarım. Pathika’da
bunun böyle olmasını bilhassa arzuladım. İnsanların farklı adlar altında farklı
yerlerde farklı zamanlarda aynı belalara duçar kaldıklarını… Şekillerin,
görünümlerin ötesinde bir ortak yaşantının olduğunu belirgin kılmak istedim. Bu
deneyim ortaklığı olmasa anlaşamazdık herhalde.
Hem Weysel Paradoksu hem de Pathika için sormak isterim: Her iki
kitabın yolculuğunda dönüp baktığınız, ilham demek istemem ama size bu
yolculukta arkadaşlık eden kitaplar var mı? Şarkılar da olabilir ve hatta
resimler de. Çünkü her iki kitabın kapağı da oldukça özel.
Kitaplar,
yazarlar, filozoflar, şairler her iki kitapta da yadırgatıcı ölçüde mevcut.
Şarkılar, türküler de. Hayatımızda olduğu ölçüde. Kitapların nasıl ayartıcı
olabildikleri üzerinde duruluyor. Bu tür kitaplar belli ölçüde
otobiyografiktir, ancak birebir olarak anlaşılmaması gerek. Çünkü bu onları bir
anı kitabına bir günlüğe dönüştürme tehlikesi taşır. Yine de kendi
deneyimlerinin dolayımından ele alınması kaçınılmazdır neredeyse. Belli
ölçülerde izin verip belli ölçülerde kaçındığınız ancak her halükarda tanınmaz
hale getirip başka bir şekle soktuğunuz otobiyografik öğeler söz konusudur
elbet. Şunlar, şunlardır diyerek sıralamak ise çok zor.
Her iki kitap
için de yürekten tebrik ederken, Pathika'daki
"Yaşlı amcalar evimizi sorduklarında, ben çoktan kaybolmuş bir
çocuktum" cümlesini şerh etmenizi rica ediyorum. Bu belki de sizi ve
düşünce dünyanızı daha yakından tanımak için bir imkân sunabilir.
Bunlar;
ülkemizde, dünyada olup bitenlere tanıklık eden, bu tanıklığı ciddiye alıp bunu
kitap merkezli gerçekleştiren herkes için ortak temlerdir bir bakıma. Şarkısı Biten Şehir, Unuttun Ama Çocuktun, hatta Yolda Olmak’ta da görüleceği gibi.
Bir
anlam arayışı. Yitiş, kayboluş imgesi ortaktır. Unutmak… O da yitirmek değil
midir?
Evet,
tarif edemediğimiz bu ev, bilmediğimiz, yabancısı olduğumuz bir ev değil,
bizatihi kendi evimiz. Kendi evimizden uzaklaştık. Kendimizden. Yine de hala
evimiz diyebilecek kadar da ona yakınız. Belki de kaybolmuş bir insan kadar
kendine dönük biri yoktur. Kendini arıyor ya… Arayan da kendi, aradığı da… Bu,
bir bilinç sağlıyor.
Öte
yandan… İşte bu, evimiz dediğimizi arayan, bunun için bize adres soran, evimizi
soran ihtiyarlarla karşılaşıyoruz… Onları bilgeler, filozoflar, şairler olarak
düşünebiliriz. “Neyi kaybettiğini hatırla” diyen şairi; bize evimizi, şehrimizi
soran biri olarak merhum Turgut Cansever’i zikredebiliriz. Soruyla birlikte
ortaya kaybımızı hatırladığımız tuhaf bir durum ve aslında bir imkân da
çıkıyor. O yaşlı amcalarla bir olup, onların elinden tutarak evimizi bulabilir
miyiz, yitikliğimize son verebilir miyiz, diye umuyoruz. Bizi bir ev ve yurt
sahibi kılan da bu çabamız işte.
Pathika’dan bir cümleyi tekrarlamak isterim: “Yine de insan kaybettiğine üzülüyorsa eğer, her
şeye rağmen onu tam manasıyla kaybettiği nasıl söylenebilir?”
Çok
teşekkür ediyorum değerli sohbetiniz, sorularınız, ilginiz için. Sağ olun.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder